ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΕΧΝΗΣ

Με ποια λογική ένα δικαστήριο μπορεί να απαγορεύσει την προβολή μιας ταινίας, όπως έγινε στην Ελλάδα (1988) με το φιλμ «Τελευταίος Πειρασμός» του Martin Scorsese; Πώς μπορεί να καταδικαστεί ένας σκιτσογράφος, όπως έγινε στην Ελλάδα (2005) με τον αυστριακό Gerhard Haderer για το κόμικ «Η ζωή του Ιησού»; Είναι δίκαιες οι διώξεις για την έκθεση «Outlook» (2003);

Σ’ αυτό το βιβλίο του Σταύρου Τσακυράκη, καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου, αναλύεται η λογοκρισία της τέχνης στο όνομα των θρησκευτικών πεποιθήσεων κάποιων ατόμων ή πλειοψηφιών. Περιγράφεται η διελκυστίνδα τέχνης και θρησκείας μέσα από αποφάσεις ελληνικών, ευρωπαϊκών και αμερικανικών δικαστηρίων.

Το συμπέρασμα είναι ότι η αμφισβήτηση της καλλιτε­χνικής δημιουργίας που οδηγεί στη λογοκρισία δε στηρί­ζεται παρά σε υποκειμενικές ιδεολογικές και αισθητικές προτιμήσεις, οι οποίες σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία δεν επιτρέπεται να επιβάλλονται με το νόμο.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ…

…των «ισαποστόλων»

Με αφορμή τη γιορτή τους, ας κάνουμε ένα μικρό αφιέρωμα στους 2 εστεμμένους αγίους.
Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε το 285 στη Ναϊσό (Niš), περιοχή της σημερινής Σόφιας (Βουλγαρίας) και ήταν γιος του Ιλλυριού Κωνστάντιου του Χλωρού, που ξεκίνησε από σωματοφύλακας του αυτοκράτορα Διοκλητιανού και εξελίχθηκε σε συγκυβερνήτη στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας.
Για τη μητέρα του, την «αγία» Ελένη, ο ίδιος ο Κων/νος διέδιδε πως ήταν Βρετανή πριγκίπισσα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν σερβιτόρα ελευθερίων ηθών σε καπηλειό των Βαλκανίων. Μ’ αυτή την «αγία» συζούσε για χρόνια ο Κωνστάντιος Χλωρός πριν από τον πρώτο γάμο του με τη Θεοδώρα. Μετά έγινε δίγαμος. Η ανώτερη τάξη ονόμαζε τον Κων/νο «γιο παλλακίδας» και την ίδια την περιφρονούσε. Αυτή όμως, με μηχανορραφίες, αυταρχισμό και χωρίς κανένα ενδοιασμό, έχοντας την υποστήριξη των χριστιανών, έκανε τα πάντα να χωρίσει τη Θεοδώρα από τον Κωνστάντιο, να την εκτοπίσει με όλη της την οικογένεια και να εξασφαλίσει το θρόνο για το δικό της γιο (Benoist-Méchin).
«…Αυτό το τέρας ο Κωνσταντίνος…Αυτός ο ψυχρός, υποκριτής και σκληρός άνθρωπος, έσφαξε το γιο του, στραγγάλισε τη γυναίκα του, δολοφόνησε τον πεθερό και το γαμπρό του και συντηρούσε στην Αυλή του μια ομάδα αιμοδιψών και θρησκόληπτων ιερέων, από τους οποίους ένας και μόνο θα αρκούσε για να στρέψει τη μισή ανθρωπότητα ενάντια στην άλλη…» (Percy Bysshe Shelley). Είναι τα πράγματα έτσι; Ας δούμε…
Οι πρόδρομοι του Κων/νου φοβούνταν το χριστιανισμό. Εκείνος τον υποστήριξε με άφθονες παραχωρήσεις και προνόμια, που ωφελούσαν και τον ίδιο, ώστε να θεωρεί τον εαυτό του «χωροφύλακα της εκκλησίας». Η εκκλησία έγινε ισχυρή μ’ αυτή την υποστήριξη, έχασε όμως κάθε ελευθερία και έγινε τμήμα της αχανούς αυτοκρατορίας. Το κράτος ήταν ανώτερο απ’ αυτή και οι επίσκοποι χρωστούσαν χάρη στον ευεργέτη τους αυτοκράτορα. Με τη χρησιμοποίηση της εκκλησίας ο Κων/νος έγινε απόλυτος μονάρχης, εξοντώνοντας τους 3 συναυτοκράτορες (Μαξέντιο, Μαξιμίνο και Λικίνιο) και διαλύοντας το σύστημα της τετραρχίας του Διοκλητιανού.
Ο Κων/νος διεξήγαγε αλλεπάλληλους πολέμους και συνεχείς εκστρατείες, που χαρακτηρίζονται από φρικτή σκληρότητα (Kornemann): Το 310 εξοντώνει τους Βρούκτερους καίγοντας τα χωριά τους και κατακρεουργώντας ζωντανούς τους αιχμαλώτους. Το 313 επιτίθεται στους Φράγκους, το 314 νικά τους Σαρμάτες, το 315 τους Γότθους, το 320 τους Αλαμαννούς. Το 323 καίει ζωντανούς όλους τους συμμάχους των Γότθων. Το 328 κατατροπώνει τους Γότθους στο Banat και το 329 αποδεκατίζει ολόκληρο το στρατό των Αλαμαννών. Το 332 στη Μαρκιανούπολη οι νεκροί των Γότθων και τα θύματα από την πείνα και την παγωνιά ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Μιλάμε για πραγματική γενοκτονία! Και βέβαια, σ’ όλες του τις εκστρατείες έχει υποστηρικτές του τους χριστιανούς, που επάνδρωναν τις στρατιωτικές του τάξεις. Στο εξής ο χριστιανισμός επιβάλλεται με τον πόλεμο και τη βία, γι’ αυτό και θεωρείται «αληθινή θρησκεία». Η «θρησκεία της αγάπης» νομιμοποιείται με τις σφαγές και τους φόνους. Αυτά ισχύουν μέχρι τις μέρες μας στο χριστιανισμό, την κλασσική θρησκεία της υποκρισίας!
Ο «άγιος» Κων/νος διέταξε να κρεμάσουν τον πεθερό του, αυτοκράτορα Μαξιμιανό, το 310 στη Μασσαλία, διέταξε να στραγγαλίσουν τους γαμπρούς του Λικίνιο και Βασσιανό, συζύγους των αδελφών του Κωνσταντίας και Αναστασίας, το γιο του Λικίνιου Λικιανό, έδωσε εντολή το 336 να το σκοτώσουν στην Καρχηδόνα. Το 326 διέταξε να δηλητηριάσουν τον ίδιο του το γιο Κρίσπο (που είχε αποκτήσει από την ερωμένη του Μινερβίνα) μαζί με πολυάριθμους φίλους του, λίγους μήνες μετά τη σύνοδο της Νίκαιας, όπου επικύρωσε το «σύμβολο της πίστεως» (Ευτρόπιος). Τέλος, τη σύζυγό του Φαύστα, μητέρα δύο αγοριών και τεσσάρων κοριτσιών, την έπνιξε στο μπάνιο και πήρε δικιά του όλη την περιουσία της, επειδή την υποπτεύονταν (αναπόδεικτα) για μοιχεία με τον Κρίσπο (ενώ οι διαβόητες δικές του απιστίες ήταν…αθώα φλερτ!). Ο βυζαντινός ιστορικός Ζώσιμος, που τα βιβλία του αποτελούν την κύρια πηγή για την ιστορία του 4ου αιώνα, λέει πως στη Ρώμη ξεσηκώθηκε τέτοια γενική κατακραυγή εναντίον του Κων/νου μετά τη δολοφονία του γιου του και της γυναίκας του, ώστε αναγκάστηκε να αναζητήσει αλλού κατοικία!
Ο Κων/νος, καταστρατηγώντας το δικό του διάταγμα ανεξιθρησκίας (edictum Mediolanum) απαγόρευσε τη λατρεία των υπαρχόντων θεών, την κατασκευή νέων αγαλμάτων, τις επισκέψεις στα μαντεία και κάθε παγανιστική λατρεία. Το 326 διέταξε την καταστροφή των θεϊκών ειδώλων, δήμευσε τις περιουσίες των ναών και τα πολύτιμα αγάλματά τους, που τα μετέφερε σωρηδόν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί απαγορεύτηκαν οι ειδωλολατρικές θρησκείες και εορτές, ενώ κατασχέθηκαν οι περιουσίες και τα έσοδα των ναών του Ηλίου, της Αρτέμιδος Σελήνης και της Αφροδίτης. Απαγόρευσε την ανοικοδόμηση των γκρεμισμένων ναών, διέταξε το οριστικό τους κλείσιμο και κατάστρεψε ολοσχερώς ακόμη κι εκείνους που είχαν μεγάλη λατρευτική σημασία για τους ειδωλολάτρες (Ευσέβιος). Διέταξε το κλείσιμο του Σεράπειου στην Αλεξάνδρεια, του ναού του Ηλίου στην Ηλιούπολη, την ερήμωση του βωμού των θυσιών του Μαβρή, τη διακοπή της λειτουργίας του ιερού του Ασκληπιού στις Αιγές (απ’ όπου δεν έμεινε ίχνος), την κατεδάφιση του ναού της Αφροδίτης των Γόγλων και της Άφακας στο Λίβανο. Έδωσε επίσης εντολή να καούν τα συγγράμματα του Πορφύριου και (από το 330, έτος της καταδίκης του νεοπλατωνισμού) να λεηλατηθούν και καταστραφούν ναοί και είδωλα σ’ όλη την αυτοκρατορία.
Οι εκκλησιαστικοί άρχοντες μαζί με τους ευνοούμενους του αυτοκράτορα έκλεβαν από παντού, δήμευαν και λεηλατούσαν απροκάλυπτα περίτεχνα αγγεία από χρυσό και ασήμι, ανάγλυφα, εντυπωσιακά χάλκινα αφιερώματα απ’ όλες τις επαρχίες, χρυσά και ασημένια ειδώλια θεών, ακόμη και ακριβά κεραμίδια, ξυλόγλυπτες πόρτες και άλλα στολίδια οικιών (Tinnefeld). Ούτε τον περίφημο τρίποδα της Πυθίας δε δίστασε να κλέψει ο Κων/νος από το ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Ο ίδιος ο «άγιος» Ιερώνυμος παραδέχεται ότι η Κων/πολη χτίστηκε από τα λάφυρα των άλλων πόλεων. Τα λουτρά, οι βασιλικές, οι δημόσιες πλατείες διακοσμούνταν πλέον από διάσημα αγάλματα: της Ήρας (από τη Σάμο), της Αθηνάς και της Αφροδίτης (από τη Ρόδο) κ.λ.π.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Ελβέτιος (1715-1771) λέει για τις πρώτες δεκαετίες της «θριαμβεύουσας» εκκλησίας του πρώτου «χριστιανού αυτοκράτορα»: «ο καθολικισμός υπερασπίζονταν πάντα την κλοπή, τη ληστεία, τη βιαιότητα και το φόνο. Γιατί να ενδιαφέρεται η εκκλησία για το πόσο τυραννικοί είναι οι κακομαθημένοι βασιλιάδες, εφόσον μοιράζεται μαζί τους τα αγαθά της εξουσίας;»
Αυτούς τους «αγίους και ισαποστόλους» γιορτάζουμε σήμερα. Βοήθειά μας…
Βιβλιογραφία:

Karlheinz Deschner: Η εγκληματική ιστορία του χριστιανισμού. Τόμος Α΄, Έκδοση ΚΑΚΤΟΣ 2004
Ευσέβιος: Βίος Κωνσταντίνου
Ευσέβιος: Εκκλησιαστική ιστορία
Percy Bysshe Shelley: The complete works, 1965
E. Kornemann: Römische Geschichte, 1960
J. Vogt: Constantinus der Große, 1957
Ζώσιμος: Ιστορία νέα
F. Tinnefeld: Die frühbyzantinische Gesellschaft, 1977

"CLAIRE DE LUNE"

Ο Μπετόβεν, την τελευταία δημιουργική του περίοδο γράφει τις μεγαλόπνευστες σονάτες του για πιάνο, για να πει μ’ αυτές τον πόνο του, την απελπισία του, την οργή του για την αδυσώπητη ειμαρμένη. Γράφει, για να κατεβεί μ’ αυτές κοντά στους ανθρώπους που πονούν, γράφει για να τους παρηγορήσει. Για ν’ αδελφωθεί μ’ αυτούς μέσα στην παγκόσμια οδύνη. Μ’ αυτές, ο γιγάντιος μουσουργός πραγματοποιεί εκείνο που είχε πει για τον εαυτό του ο Γκαίτε: «ο άνθρωπος μένει βουβός στη θλίψη· σε μένα όμως, ένας θεός έδωσε τη δύναμη να λέω ότι πάσχω»

Απροσπέλαστος στις τελευταίες σονάτες του, όπου παραδίνεται στη μεταφυσική έρευνα, ο Μπετόβεν πλησιάζει στις άλλες πολύ κοντά στις ψυχές των ανθρώπων, που καθρεφτίζεται μέσα τους η παγκόσμια απελπισία. Μέσα στις 32 συνολικά δημιουργίες του είδους αυτού, η σονάτα έργο 27, η «Παθητική», η «Απασιονάτα», η σονάτα έργο 31 και τόσες άλλες μικρότερες είναι κτήμα όχι μονάχα των μουσικών, μα και όλων των ανθρώπων.
Η σονάτα opus 27 είναι γνωστή με το όνομα “Moonlight sonata” ή “Claire de lune” δηλ. «σονάτα του σεληνόφωτος». Ένας κακότεχνος ιστοριογράφος του συνθέτη της έδωσε τον τίτλο αυτό, που όμως ευθύς εξ αρχής τον αποκρούει ο ενδόμυχος χαρακτήρας και η μουσική ιδιοσυστασία του έργου. Είναι μια μουσική ψυχογραφία, που συγκινεί ως τα τρίσβαθα, χωρίς την ανάγκη να μας περισπάσει, όπως το σεληνόφως, με εξωτερικά διακοσμητικά στοιχεία, τη στιγμή που η ψυχή και το δράμα που τη συγκλονίζει είναι τα μόνα παντοδύναμα κίνητρα της μπετοβενικής έμπνευσης.

Στη διαδρομή της σονάτας μας αποκαλύπτεται ο απέραντος έρωτάς του για την Τζουλιέττα Γκουιτσάρντι, την κοπέλα που προτίμησε να ονομαστεί κυρία φον Γκάλλεμπεργκ, από την τιμή να γίνει γυναίκα του Μπετόβεν. Στην άρνηση της Τζουλιέττας η ανθρωπότητα οφείλει αυτό το πιανιστικό αριστούργημα. Η βαθιά απελπισία του συνθέτη εξαγνίζει την έμπνευσή του.

Το adagio και το finale της σονάτας εκφράζουν δυο αντίθετες ψυχογραφίες της θλίψης. Το πρώτο μέρος είναι η εγκαρτέρηση μέσα στη σπαραγμένη μόνωση. Τις δύο αυτές ζοφερές σελίδες χωρίζει και γεφυρώνει συνάμα το allegretto. Ο Λιστ είχε αποκαλέσει το μέρος αυτό «ένα λουλούδι ανάμεσα σε δυο αβύσσους». Δε θα μπορούσε ποτέ κανείς να χαρακτηρίσει καλύτερα τις λίγες αυτές γραμμές, τις τόσο δροσερές κι αχτιδόχαρες, που σχηματίζουν ένα φωτεινό ανάγλυφο ανάμεσα στα δυο αβυσσαλέα κομμάτια που το περιβάλλουν.

Στο finale ακούγονται απελπισμένες διαμαρτυρίες μιας αδικημένης ύπαρξης που παλεύει με τη μοίρα. Είναι ο Μπετόβεν άνθρωπος, που πονεί και κλαίει. Τα σπαρακτικά ακόρντα ξεσπάνε στο τέλος του κάθε λυγμού σαν κεραυνώματα της ερωτικής απελπισίας. Ξαναρχίζει σε πέντε-έξη μέτρα το αβάσταχτο ψυχικό δράμα. Και στο τέλος ξεσπάει στις ύψιστες του πάθους κραυγές…

Η “Claire de lune” είναι ένα έργο τόσο απλό στα μέσα της πραγματοποίησής του, που η υπέρτατη αυτή απλότητα μας τρομάζει σαν ένα ανεξήγητο μυστήριο. Κάτι το υπερφυσικό, κάτι το ιερό, μας φράζει την είσοδο μέσα στα άδυτα της τέχνης του Μπετόβεν. Όσο και να πιστέψουμε, όσο και να δεηθούμε, δε θα μας επιτραπεί ποτέ ν’ αντικρίσουμε πρόσωπο με πρόσωπο την υπερκόσμια αυτή μεγαλοφυΐα…

Wilhelm Kempff plays Beethoven's Moonlight Sonata

ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Ή ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ…

Ας πούμε σήμερα για την πρώτη, γιατί με τη δεύτερη θα μελαγχολήσουμε, έτσι όπως έχει «κάτσει» το εργατικό κίνημα, με τα εργατικά δικαιώματα όλο και περισσότερο να συρρικνώνονται…

Η νύμφη Μαία (=τροφός), μητέρα του Ερμή, μεταφέρθηκε από την Αθήνα στην αρχαία Ρώμη ως θεά Μάγια (Maja), και έδωσε το όνομά της στον (αφιερωμένο στον Ερμή) μήνα Μάιο, που αντιστοιχούσε περίπου στον αρχαίο «Θαργηλιώνα», το μήνα δηλ. που ο ήλιος άρχιζε να θερμαίνει τη γη. Σ’ όλη τη διάρκειά του τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών. Ακολουθώντας πανάρχαιες παραδόσεις, τελούσαν την πρώτη ημέρα του αγροτικές λατρευτικές τελετές, που αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, των ζώων και των ανθρώπων.

Με το χρόνο, οι εθιμικές αυτές γιορτές «τυποποιήθηκαν» και διαμορφώθηκαν ως «Ανθεστήρια», που διαδόθηκαν σε πολλές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Στη γιορτή αυτή των λουλουδιών, ανασταίνονταν ύστερα από τους θρήνους και τους οδυρμούς νεαρών γυναικών ο σκοτωμένος «Ευανθής Διόνυσος» και μαζί του όλη η φύση. (Οποιαδήποτε ομοιότητα με την «αναπαράσταση» της ανάστασης του σημερινού Διόνυσου - Χριστού, είναι εντελώς συμπτωματική και τυχαία!).

Σταδιακά, η αρχική έννοια του εορτασμού της Πρωτομαγιάς, ως αναγέννησης της φύσης, χάθηκε και τα λατρευτικά έθιμα και δρώμενα επιβίωσαν απλά ως λαϊκές γιορτές, διαφοροποιημένες ελαφρά από περιοχή σε περιοχή. Σήμερα, το μάζεμα λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι το μοναδικό έθιμο που εξακολουθεί να μας συνδέει με την αρχαία Πρωτομαγιά. Βέβαια, το μαγιάτικο κλαδί ή στεφάνι δεν το έφτιαχναν τότε με άνθη, αλλά με κλαδιά οπωροφόρων δέντρων, στα οποία αναρτούσαν κρεμμύδι και σκόρδο, φυτά που ήταν αποτρεπτικά του κακού. Έστω και στη σημερινή του εκδοχή πάντως, το μαγιάτικο στεφάνι χαρίζει ευφορία σε μικρούς και μεγάλους, που φεύγοντας στην ύπαιθρο για να το αναζητήσουν, χαίρονται την ανοιξιάτικη φύση στην καλύτερή της ώρα!