Η ΑΠΙΘΑΝΗ ΣΥΓΚΛΙΣΗ

Τώρα πια το μαντεύουμε: έτσι καθώς δε θα γεμίσει ποτέ το χαντάκι ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο, δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει μια δίκαιη ανακατανομή των καρπών της ανάπτυξης κι ακόμα λιγότερο ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής για την πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού. Η βιομηχανική επανάσταση, αποκολλώντας κάποια έθνη από το σύνολο των υπολοίπων, δημιούργη­σε ένα χάσμα μεταξύ κατεχόντων και στερουμένων. Όταν γνωρίζουμε πως το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ της Ελβετίας και της Μοζαμβίκης είναι περίπου 400 προς 1 (το 1800 ήταν 5 προς 1), δε βλέπουμε πώς θα μπο­ρούσε να ξεπεραστεί μια τέτοια «καθυστέρηση». Αυτό που δεν επιτεύχθηκε επί δύο αιώνες, παρά τις ευνοϊκές συνθήκες, δε θα επιτευχθεί αύριο, τη στιγμή που οι ζη­μίες εξαιτίας της ανάπτυξης πολλαπλασιάζονται και εμ­φανίζονται καινούριες ανεπάρκειες αγαθών (ενέργεια, αέρας, νερό).
Η οικονομική περιπέτεια θα παραμείνει μια συναρ­παστική καριέρα για πολλές γενιές, περιουσίες θα συνε­χίσουν να οικοδομούνται, συγκλονιστικές διαδρομές ζωής θα φέρουν τους πιο ενδεείς στην κoρυφή, κάποιοι επίλεκτοι άγνωστοι, χάρη στο ταλέντο τους, θα βρεθούν από τη μια μέρα στην άλλη επικεφαλής μιας αυτοκρατο­ρίας. Πλούσια έθνη θα αφανιστούν και θα αναδυθούν κάποιες μικρές δυναμικές χώρες. Όμως, παρ’ όλες τις ανακατατάξεις, παρά τις θεαματικές ανόδους των μεν και τις πτώσεις των δε, πάντα θα υπάρχουν νικητές και νικημένοι στο μεγάλο καπιταλιστικό ξεφάντωμα. Μερι­κοί γίγαντες όπως η Ινδία, η Ρωσία ή η Κίνα ίσως να τα καταφέρουν χάρη στην ευφυΐα και τη βαρύτητά τους. Όμως εκείνοι που έχασαν το τρένο της ευημερίας έχουν ελάχιστες πιθανότητες να ανέβουν κάποτε σε αυτό. Τό­σες και τόσες χώρες στην Αφρική και την Ασία βυθίζονται σε μια αυτοκτονική δίνη, μια διαδικασία συστημα­τικής αυτοκαταστροφής. Ίσως να υπάρξουν βελτιώσεις, οι φτωχoί θα είναι κάπως λιγότερο φτωχoί αλλά θα εί­ναι περισσότεροι. Τέλος της μυθολογίας του «jackpot», της χρυσής βροχής που θα πέσει πάνω σε όλη την ανθρω­πότητα: ό,τι και να κάνουμε, θα υπάρχουν πάντα απορ­ριγμένοι και αδικημένοι. Η ωραία ελπίδα μιας σύγκλι­σης, ενός πλανητικού παραδείσου, χάνεται.
Αυτό που σήμερα απειλεί αρκετά έθνη του Νότου δεν είναι τόσο ο νεο-ιμπεριαλισμός όσο η απλή εγκατάλει­ψη. Αφού το 70% των δρώμενων της παγκόσμιας οικο­νομίας εκτυλίσσεται ανάμεσα στην Ευρώπη, την Ιαπω­νία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι πλούσιες χώρες έχουν όλο και λιγότερο ανάγκη τις φτωχές για να πλουτίζουν: ενόσω οι τελευταίες δεν τις απειλούν, οι πρώτες δε νοιάζονται καθόλου για την ανάπτυξή τους. Η εκμετάλ­λευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο προϋπέθετε του­λάχιστον ένα στενό ιδιοκτησιακό δεσμό ανάμεσα στον εργοδότη και τους εργαζόμενους, προσδιόριζε ένα χώ­ρο συγκρούσεων, δηλαδή κοινών συμφερόντων. Στο εξής, τη δυστυχία τού να είσαι υποκείμενο εκμετάλλευ­σης την έχει διαδεχθεί η δυστυχία τού να μην είσαι πια εκμεταλλεύσιμος. Το τρομερό για ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες όσο και για πολυάριθμα έθνη δεν είναι τόσο η υποτέλεια όσο η εγκατάλειψη.
Δεν έχει αποδειχθεί ποτέ πως ο πλούτος του Βορρά προήλθε από τη λεηλασία του Νότου: λεηλασία υπάρχει, αλλά δεν πλούτισε ποτέ κανέναν, απόδειξη η αυτοκρα­τορική Ισπανία. Ο πλούτος του Βορρά οφείλεται στη νοοτροπία των κατοίκων του, στην εργασία τους, στη θρησκεία του κέρδους και της μεταμόρφωσης της φύσης, που άνθησε σε κάποιες ηπείρους. Το πραγματικά απα­ράδεκτο είναι η αντιπαράθεση μιας χορτάτης μέχρι κο­ρεσμού Δύσης με λιμοκτονούντα έθνη στα οποία έχει δο­θεί η υπόσχεση πως δε θα αργήσουν να μπουν στο κα­πιταλιστικό Ελντοράντο, αρκεί να υποταχθούν σε κά­ποιους κανόνες. Όμως, πίσω από αυτόν τον ουνιβερσα­λιστικό λόγο υπάρχει μια λογική μεροληπτικότητας και θυσίας. Οι ίδιες χώρες συνεχίζουν να παίρνουν τη μερί­δα του λέοντος ενώ δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι κα­ταδικασμένοι στο καθαρτήριο. Το κέντρο βαρύτητας της παγκόσμιας οικονομίας δε δείχνει καθόλου πως πρόκει­ται να μετατεθεί!
Πώς να προσκληθείς στο τραπέζι των πλουσίων όταν είσαι ένας μικρός λαός; Κατά πρώτον, χάρη σε μια βα­θιά εσωτερική μεταρρύθμιση, αφού δεν υπάρχει χώρα που να μην είναι υπεύθυνη για τη μοίρα της. Αλλά και αρνούμενος να υπακούσεις τυφλά στο καινούριο παγκό­σμιο ευαγγέλιο: ιδιωτικοποίηση, απορύθμιση, φιλελευ­θεροποίηση. Και, κυρίως, καταφέρνοντας να γίνεις απα­ραίτητος, εξασφαλίζοντας για τον εαυτό σου τη δυνατό­τητα λήψης κάποιων αντίμετρων, στην περίπτωση που η διεθνής κοινότητα σε εγκαταλείψει ξαφνικά. Αλίμονο σ’ εκείνους που δε διαθέτουν κανένα μέσον στρατηγικής ή οικονομικής πίεσης ενάντια στους μεγάλους της ημέ­ρας: αυτήν ακριβώς την πικρή εμπειρία βιώνει η Αργε­ντινή. Να γιατί είναι αφελές να περιμένουμε από τον αιώνα που ήρθε μια επιστροφή της ειρήνης και της αδελφότητας. Θα εξακολουθήσουν να κυριαρχούν οι εκ­βιασμοί, οι απειλές, οι εκφοβισμοί. Υπάρχει μια χρονι­κή δυσαρμονία ανάμεσα στις διάφορες ανθρωπότητες που μοιράζονται αυτόν τον πλανήτη, δε ζούμε όλοι στην ίδια εποχή. Όμως όλοι μας, χάρη στην τεχνολογία, τις επικοινωνίες, είμαστε σύγχρονοι ως προς τη μνησικακία και τη ζήλια. Οι πλούσιες χώρες έχουν αναστρέψει τους κανόνες του παιχνιδιού και έχουν δημιουργήσει μια προσβλητική απόσταση ανάμεσα σ’ αυτές και στον υπόλοιπο κόσμο: η μνησικακία απέναντί τους θ’ αργήσει να σβήσει. Για να είσαι ο πρώτος της τάξης, πρέπει να πληρώσεις ένα αντίτιμο.

Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Η μιζέρια του πλούτου». Έκδοση «Αστάρτη» 2002