Στο γενικό πνεύμα της κωδικολογίας και σπαζοκωδικολογίας που έχει επικρατήσει τον τελευταίο καιρό, έρχομαι να προτείνω άλλον ένα αναγεννησιακό καλλιτέχνη ως υποψήφιο κωδικοποιό: το γνωστό Raffaello Sanzio ή Ραφαήλ.
Κωδικοποιός και ο Ραφαήλ; Θα ρωτήσετε. Τι φρενίτιδα κι αυτή με τους κώδικες τελευταία; Κι όμως, αν ο da Vinci έχει κρύψει στους πίνακές του διάφορα, ο Ραφαέλλο τα δείχνει φόρα παρτίδα χωρίς να πάρει μυρωδιά κανένας εδώ και 500 χρόνια!
Εξηγούμαι αμέσως: Ο Ραφαήλ Σάντζιο ή Σάντι (1483-1520) υπήρξε μεγαλοφυής ζωγράφος της εποχής του, μεταγενέστερος του ντα Βίντσι, αλλά και αρχιτέκτονας και γλύπτης, τόσο προσκείμενος στην καθολική εκκλησία, ώστε να κερδίσει τη θέση του γενικού αναμορφωτή και διακοσμητή της καρδιάς του καθολικισμού, του Βατικανού! Φαντάζεται κάποιος, ότι εκεί μέσα κανείς με χλιαρή στάση απέναντι στη θρησκεία δε θα μπορούσε να σταδιοδρομήσει, αλλά και να απολαμβάνει τιμών και επαίνων και μετά θάνατο.
Ο Ραφαήλ όμως, αποδεικνύεται μεγάλος λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, το οποίο, παρά το σκληρό συντηρητισμό της «αγίας έδρας», κατάφερε όχι μόνο να αναδείξει μέσα από τα έργα του, αλλά και να το «προπαγανδίζει», ζωγραφίζοντάς το σε υπερμεγέθεις τοιχογραφίες, που κοσμούν μέχρι σήμερα τα ίδια τα ποντιφικά σαλόνια. Και αναφέρομαι, κυρίως, στη γνωστή του σύνθεση «Σχολή των Αθηνών», ένα αριστούργημα της προοπτικής ζωγραφισμένο στην «αίθουσα της υπογραφής» (Stanza della segnatura), όπου μετατοπίζεσαι ψάχνοντας πίσω απ’ τις τέλεια ζωγραφισμένες και σκιασμένες κολώνες μήπως υπάρχουν κι άλλα πρόσωπα που δε φαίνονται!
Οι υπερβάσεις του Ραφαήλ σ’ αυτό το έργο είναι πολλές και ποικίλες. Πρώτη απ’ όλες, η χρονική υπέρβαση: απεικονίζει μορφές φιλοσόφων, μαθηματικών, ζωγράφων, γλυπτών από διάφορες εποχές, να ζουν και να συνδιαλέγονται την ίδια εκείνη στιγμή. Ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Σωκράτης, ο Διαγόρας, ο Κριτίας, ο Αλκιβιάδης και ο Επίκουρος, ο Πυθαγόρας, ο Ζήνων, ο Δημόκριτος, ο Ηράκλειτος, ο Αναξαγόρας, ο Θεόφραστος, ο Διογένης ο κυνικός και όλοι οι παλαιοί είναι εκεί, μαζί με τον Πτολεμαίο της ελληνιστικής εποχής και την Υπατία του +4ου αιώνα! Μέσα στο πλήθος και ο Ζωροάστρης και ο Άραβας αριστοτελικός φιλόσοφος και γιατρός Αβερρόης (Ibn Rushd) του 1200! Αλλά γιατί, απ’ αυτό το διαχρονικό φιλοσοφικό συμπόσιο απουσιάζουν παντελώς οι Ρωμαίοι διανοητές; Πού είναι ο Κικέρωνας, ο Λουκρήτιος, ο Σενέκας;
Αλλά ας ανιχνεύσουμε κι άλλες «παραξενιές» του πίνακα: αποδίδει αρχαίες μορφές σε σύγχρονά του, υπαρκτά πρόσωπα. Π.χ. ως Πλάτωνα παρουσιάζει το ντα Βίντσι, ως Ηράκλειτο ζωγραφίζει το Μιχαήλ Άγγελο, ως Ευκλείδη το Μπραμάντε, ως Υπατία, την ανιψιά του Πάπα, ως Απελλή (αρχαίο ζωγράφο) παριστάνει τον…εαυτό του! Κι όλα αυτά μπροστά στα μάτια των καρδινάλιων και του «Ποντίφικα», στη συχνότερα χρησιμοποιούμενη αίθουσα του Βατικανού! Δίπλα ακριβώς στον Πλάτωνα (που κρατάει τον "Τίμαιο"), βάζει τον Αριστοτέλη (που κρατάει τα "Ηθικά Νικομάχεια"), που από μαθητής και συνεργάτης του κατέληξε αντίπαλός του. Μήπως ίσως, για να στείλει ένα μήνυμα ενότητας στον ανατέλλοντα τότε Διαφωτισμό; Πίσω και ψηλά, σε κόγχες των τοίχων της αίθουσας ζωγραφίζει δυο αγάλματα: αριστερά τον Απόλλωνα και δεξιά την Αθηνά. Κάτω απ΄ τα αγάλματα αντίστοιχα δυο μικρότερα ανάγλυφα με σκηνές από τη λατρεία του δωδεκάθεου. Εντάξει οι φιλόσοφοι. Μα και οι θεοί παρόντες στο ποντιφικό παλάτι; Σαν πολύ δεν το παρατράβηξε ο Απελλής/Ραφαέλλο; Βάζει το Σωκράτη σε μια συντροφιά, μακρυά απ΄ το μαθητή του Πλάτωνα, να συνομιλεί με τον Αλέξανδρο του Φιλίππου! Τί ανιστόρητος τέλος πάντων! Και με τον κυνικό Διογένη κάτι συμβαίνει: στη μέση της αίθουσας, ξαπλωμένος σα ρεμάλι στα σκαλιά, διαβάζει κάτι, έχοντας χεσμένο το σύνολο των σοφών γύρω του! Ο φιλόσοφος του "Κήπου" Επίκουρος εικονίζεται νεαρός, ευτραφής και στολισμένος με αμπελόφυλλα, σα Διόνυσος. Εμπαιγμός της "ηδονιστικής" του διδασκαλίας ή κάτι άλλο; Βάζει τον εαυτό του ως Απελλή σε μιαν άσχετη παρέα αστρονόμων, προφητών και εστεμμένων (αν και ο αστρονόμος Κλαύδιος Πτολεμαίος δεν ήταν αυτοκράτορας, όπως νόμιζε). Μεγαλοπιάνεται άραγε, ή τίποτε άλλο;
Κωδικοποιός και ο Ραφαήλ; Θα ρωτήσετε. Τι φρενίτιδα κι αυτή με τους κώδικες τελευταία; Κι όμως, αν ο da Vinci έχει κρύψει στους πίνακές του διάφορα, ο Ραφαέλλο τα δείχνει φόρα παρτίδα χωρίς να πάρει μυρωδιά κανένας εδώ και 500 χρόνια!
Εξηγούμαι αμέσως: Ο Ραφαήλ Σάντζιο ή Σάντι (1483-1520) υπήρξε μεγαλοφυής ζωγράφος της εποχής του, μεταγενέστερος του ντα Βίντσι, αλλά και αρχιτέκτονας και γλύπτης, τόσο προσκείμενος στην καθολική εκκλησία, ώστε να κερδίσει τη θέση του γενικού αναμορφωτή και διακοσμητή της καρδιάς του καθολικισμού, του Βατικανού! Φαντάζεται κάποιος, ότι εκεί μέσα κανείς με χλιαρή στάση απέναντι στη θρησκεία δε θα μπορούσε να σταδιοδρομήσει, αλλά και να απολαμβάνει τιμών και επαίνων και μετά θάνατο.
Ο Ραφαήλ όμως, αποδεικνύεται μεγάλος λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, το οποίο, παρά το σκληρό συντηρητισμό της «αγίας έδρας», κατάφερε όχι μόνο να αναδείξει μέσα από τα έργα του, αλλά και να το «προπαγανδίζει», ζωγραφίζοντάς το σε υπερμεγέθεις τοιχογραφίες, που κοσμούν μέχρι σήμερα τα ίδια τα ποντιφικά σαλόνια. Και αναφέρομαι, κυρίως, στη γνωστή του σύνθεση «Σχολή των Αθηνών», ένα αριστούργημα της προοπτικής ζωγραφισμένο στην «αίθουσα της υπογραφής» (Stanza della segnatura), όπου μετατοπίζεσαι ψάχνοντας πίσω απ’ τις τέλεια ζωγραφισμένες και σκιασμένες κολώνες μήπως υπάρχουν κι άλλα πρόσωπα που δε φαίνονται!
Οι υπερβάσεις του Ραφαήλ σ’ αυτό το έργο είναι πολλές και ποικίλες. Πρώτη απ’ όλες, η χρονική υπέρβαση: απεικονίζει μορφές φιλοσόφων, μαθηματικών, ζωγράφων, γλυπτών από διάφορες εποχές, να ζουν και να συνδιαλέγονται την ίδια εκείνη στιγμή. Ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Σωκράτης, ο Διαγόρας, ο Κριτίας, ο Αλκιβιάδης και ο Επίκουρος, ο Πυθαγόρας, ο Ζήνων, ο Δημόκριτος, ο Ηράκλειτος, ο Αναξαγόρας, ο Θεόφραστος, ο Διογένης ο κυνικός και όλοι οι παλαιοί είναι εκεί, μαζί με τον Πτολεμαίο της ελληνιστικής εποχής και την Υπατία του +4ου αιώνα! Μέσα στο πλήθος και ο Ζωροάστρης και ο Άραβας αριστοτελικός φιλόσοφος και γιατρός Αβερρόης (Ibn Rushd) του 1200! Αλλά γιατί, απ’ αυτό το διαχρονικό φιλοσοφικό συμπόσιο απουσιάζουν παντελώς οι Ρωμαίοι διανοητές; Πού είναι ο Κικέρωνας, ο Λουκρήτιος, ο Σενέκας;
Αλλά ας ανιχνεύσουμε κι άλλες «παραξενιές» του πίνακα: αποδίδει αρχαίες μορφές σε σύγχρονά του, υπαρκτά πρόσωπα. Π.χ. ως Πλάτωνα παρουσιάζει το ντα Βίντσι, ως Ηράκλειτο ζωγραφίζει το Μιχαήλ Άγγελο, ως Ευκλείδη το Μπραμάντε, ως Υπατία, την ανιψιά του Πάπα, ως Απελλή (αρχαίο ζωγράφο) παριστάνει τον…εαυτό του! Κι όλα αυτά μπροστά στα μάτια των καρδινάλιων και του «Ποντίφικα», στη συχνότερα χρησιμοποιούμενη αίθουσα του Βατικανού! Δίπλα ακριβώς στον Πλάτωνα (που κρατάει τον "Τίμαιο"), βάζει τον Αριστοτέλη (που κρατάει τα "Ηθικά Νικομάχεια"), που από μαθητής και συνεργάτης του κατέληξε αντίπαλός του. Μήπως ίσως, για να στείλει ένα μήνυμα ενότητας στον ανατέλλοντα τότε Διαφωτισμό; Πίσω και ψηλά, σε κόγχες των τοίχων της αίθουσας ζωγραφίζει δυο αγάλματα: αριστερά τον Απόλλωνα και δεξιά την Αθηνά. Κάτω απ΄ τα αγάλματα αντίστοιχα δυο μικρότερα ανάγλυφα με σκηνές από τη λατρεία του δωδεκάθεου. Εντάξει οι φιλόσοφοι. Μα και οι θεοί παρόντες στο ποντιφικό παλάτι; Σαν πολύ δεν το παρατράβηξε ο Απελλής/Ραφαέλλο; Βάζει το Σωκράτη σε μια συντροφιά, μακρυά απ΄ το μαθητή του Πλάτωνα, να συνομιλεί με τον Αλέξανδρο του Φιλίππου! Τί ανιστόρητος τέλος πάντων! Και με τον κυνικό Διογένη κάτι συμβαίνει: στη μέση της αίθουσας, ξαπλωμένος σα ρεμάλι στα σκαλιά, διαβάζει κάτι, έχοντας χεσμένο το σύνολο των σοφών γύρω του! Ο φιλόσοφος του "Κήπου" Επίκουρος εικονίζεται νεαρός, ευτραφής και στολισμένος με αμπελόφυλλα, σα Διόνυσος. Εμπαιγμός της "ηδονιστικής" του διδασκαλίας ή κάτι άλλο; Βάζει τον εαυτό του ως Απελλή σε μιαν άσχετη παρέα αστρονόμων, προφητών και εστεμμένων (αν και ο αστρονόμος Κλαύδιος Πτολεμαίος δεν ήταν αυτοκράτορας, όπως νόμιζε). Μεγαλοπιάνεται άραγε, ή τίποτε άλλο;
Αυτά τα ολίγα από τα παράξενα του πίνακα. Σαν πολλά δε μαζεύονται, για να είναι απλές συμπτώσεις; Α, και κάτι τελευταίο: ενώ εικονίζονται σοφοί ήσσονος σημασίας ή από του "διαόλου τη μάνα", απουσιάζει επιδεικτικά ο πολύ μεγάλος και "κοντινός" του Αρχιμήδης! Κάτι παράξενο συμβαίνει και με το Ραφαήλ κι είναι απορίας άξιο, που δεν έχει ακόμα κινήσει τις υποψίες των ειδικών. Κι ακόμα πιο κουφό, να περνιέται ο φίλος ως ο αδιαμφισβήτητος εκφραστής του πνεύματος της καθολικής εκκλησίας, τη στιγμή που και πολλά αρχιτεκτονικά του δημιουργήματα αποπνέουν φανερά και ξάστερα…αρχαιότητα, άρα ειδωλολατρεία! Κάτι μας κρύβεις κι εσύ, μπαγάσα Ραφαέλλο…αλλά τι; Κάποτε θα το σπάσουμε και το δικό σου κώδικα…Και τότε να δεις δημοσιογραφικές, εκδοτικές, κινηματογραφικές κλπ κλπ χαρούλες!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου