25.5.13

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

Είναι αδιανόητο αυτό που συμβαίνει στη δύσμοιρη αυτή χώρα. Ένα διαχρονικό πνεύμα συντήρησης διαπερνά όλες τις κοινωνικές δομές, φτάνοντας ως και στην πιο ευαίσθητη, την Παιδεία, που είναι αυτή που καθορίζει τη μελλοντική εξέλιξη ή οπισθοδρόμηση του λαού που την κατοικεί. Σαν ένας επιθετικός καρκίνος να έχει προσβάλει κάποια κύτταρα του λαού αυτού και με συνεχείς μεταστάσεις  προσπαθεί να εξαπλωθεί και να καταστρέψει το σύνολο των υγιών κυττάρων.
Αναφέρομαι στη γάγγραινα του θρησκευτικού δογματισμού, που κατατρώει αργά αλλά σταθερά έναν υγιή οργανισμό, αρχίζοντας από το υγιέστερο τμήμα του, τη νεολαία...
Το 2004, στα καινούρια τότε, σχολικά βιβλία Φυσικής της Ε΄ Δημοτικού, ο δογματικός καρκίνος είχε χτυπήσει το κεφάλαιο για τον ΗΧΟ, φέροντας ως παράδειγμα των δυνατοτήτων του τον εβραϊκό μύθο της καταστροφής των τειχών της Ιεριχούς από τις σάλπιγγες του Ιησού του Ναυί..! Ναι, στο βιβλίο ΦΥΣΙΚΗΣ Ε΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ..!
Σήμερα, 10 χρόνια μετά, οι φωτοσβέστες του Υπουργείου α-παιδείας, ακολουθώντας την ίδια τακτική του θρησκευτικού σκοταδισμού, τα έβαλαν με...το ΦΩΣ! Στα ίδια βιβλία της ίδιας τάξης του Δημοτικού και στο κεφάλαιο της Φυσικής ΦΩΣ, προσπαθώντας να...φωτίσουν τους μικρούς μαθητές με τα θρησκευτικά σκοτάδια, αποδίδουν τη δημιουργία του φωτός στο θεό της παλαιάς διαθήκης (!), το συσχετίζουν με τον "ήλιο της δικαιοσύνης" το Χριστό (!) και το αναγορεύουν σε σύμβολο "πνευματικού φωτισμού" που κυριαρχεί στις χριστιανικές γιορτές των χριστουγέννων, των φώτων και του πάσχα..! Τις γνωρίζατε εσείς όλες αυτές τις ιδιότητες του φωτός; Πρόκειται για νέες επιστημονικές ανακαλύψεις των μεσαιωνικών εγκεφάλων του Υπουργείου α-Παιδείας (και "θρησκευμάτων", βεβαίως), με τις οποίες μορφώνονται τα σημερινά ελληνόπουλα για να διαπρέψουν αργότερα στην...παγκόσμια επιστημονική μπουρδολογία..!


Μετά από αυτά που γράφονται στα βιβλία ΦΥΣΙΚΗΣ, καταλαβαίνετε τι γίνεται σε άλλα βιβλία και κυρίως στα κατ' εξοχήν δογματικά των λεγόμενων "θρησκευτικών"..! Ζόφος και μαύρο σκοτάδι. Καμιά εξέλιξη, κανένα βήμα μπροστά, καμιά διάθεση ανανέωσης.  Μόνο οπισθοδρόμηση και συντήρηση. Κι ας βρισκόμαστε πλέον στον 21ο αιώνα!
Γι' αυτό φίλοι γονείς, που θέλετε να κρατήσετε τα παιδιά σας αμόλυντα από το θρησκευτικό καρκίνο, απαλλάξτε τα με δήλωσή σας (υπάρχει πλέον αυτή η δυνατότητα) από τα "θρησκευτικά". Μην τ' αφήνετε αβοήθητα στα σκοτάδια του "ορθόδοξου" ταλιμπανισμού..!

15.5.13

ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΟΥ


Η νεότερη Ελλάδα καταλαμβάνει ιδιάζουσα θέση στο δυτικό φαντασιακό, τοποθετούμενη στο κέντρο του, ως άμεσος κληρονόμος του κλασικού παρελθόντος, και ταυτόχρονα στην περιφέρειά του, ως ένα σύγχρονο κράτος με μικρή επιρροή στην τρέχουσα παγκόσμια σκηνή. Ο Γιάννης Χαμηλάκης διερευνά μια παραμελημένη πτυχή αυτού του φαινομένου: την αμοιβαία και αδιάλειπτη συγκρότηση των υλικών εκφάνσεων της αρχαιότητας, της αρχαιολογικής πρακτικής και του εθνικού φαντασιακού. Επίκαιρο όσο ποτέ στη σημερινή συγκυρία, το Έθνος και τα ερείπιά του εστιάζει στη δύναμη και την επίδραση της υλικότητας και πραγματεύεται την παραγωγή του τοπολογικού ονείρου του  έθνους μέσα από τη χρησιμοποίηση των αρχαιοτήτων. Για να το θέσουμε διαφορετικά, πραγματεύεται την υποστασιοποίηση και αντικειμενικοποίηση του εθνικού φαντασιακού και της εθνικής μνήμης. Στόχος του είναι να δείξει, ότι απο τα τέλη τού 18ου αιώνα και εξής, οι υλικές αρχαιότητες διαδραμάτισαν θεμελιακό ρόλο στη ζωή των ρωμιών, ίσως μάλιστα περισσότερο από ό,τι σε πολλά άλλα εθνικά κράτη τής νεότερης και σύγχρονης εποχής.  
Εξετάζοντας αναλυτικά μια σειρά από επιμέρους φαινόμενα, θίγοντας και λαμβάνοντας υπ’ όψη πολλά επεισόδια, στα οποία ενέχονται αρχαιολόγοι, κρατικοί αξιωματούχοι, πολιτικοί, διανοούμενοι, άνθρωποι προερχόμενοι από ποικίλες ομάδες και σε ποικίλα συμφραζόμενα, το βιβλίο αυτό δίνει την ευκαιρία να μελετήσουμε ενδελεχώς την υλικότητα, το χρόνο και τις διεργασίες του εθνικού φαντασιακού, να παρατηρήσουμε την αμοιβαία συγκρότηση αντικειμένων και ανθρώπων και να προβληματιστούμε σχετικά με τη φαντασιακή και υλική παραγωγή της, ιδίως στην ευρωπαϊκή περιφέρεια.
Ο εκθειασμός της κλασικής αρχαιότητας και η συγκρότηση του νέου κράτους ως κληρονόμου εκείνου του μεγαλείου μέσα από μια διαδικασία γραμμικής συνέχειας είχε ως αποτέλεσμα τη μνημειοποίηση της Ελλάδας. Η κλασική αρχαιότητα απέκοψε την Ελλάδα του 19ου αιώνα από το ιστορικό και κοινωνικό της πλαίσιο, δηλαδή από το πλαίσιο των εθνικιστικών ευρωπαϊκών κινημάτων και την τοποθέτησε σε έναν αποιστορικοποημένο μύθο-χώρο. Το 1821 παρουσιάστηκε ως μοναδική περίπτωση, αφού θεωρήθηκε μια συνέχεια της αέναης πάλης του ελληνικού έθνους ενάντια σε όλους τους άλλους, που το κατέστησε έθνος ανάδελφο.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
  • Ο ρόλος των αρχαιοτήτων και της αρχαιολογίας στη διαμόρφωση του ελληνικοὐ έθνους και την ίδρυση τού ελληνικού εθνικού κράτους.
  • Οι δεσμοί μετοξύ αποικιοκρατικού και εθνικού φαντασιακού.
  • Η αρχαιολογική κατασκευή μνημειοποιημένων τοπίων, όπως η Aκρόπολη.
  • Ο καίριος ρόλος σημαντικὡν εθνικών αρχαιολόγων, όπως του ανασκαφέα του λεγόμενου τάφου του Φιλίππου Β' τής Μακεδονίας, Μανόλη Ανδρόνικου.
  • Ο ρόλος, τον οποίο διαδραμάτισε η αρχαιολογία στη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.
  • Η χρησιμοποίηση της κλασικής αρχαιότητας στο αναμορφωτικό εγχείρημα της Μακρονήσου και
  • Η διαμάχη για τα μάρμαρα του Παρθενώνα.
Το Έθνος και τα ερείπιά του έχει τιμηθεί με το Βραβείο Edmund Keeley (2009) και είχε συμπεριληφθεί στη βραχεία λίστα (8 τίτλοι) του Βραβείου Runciman (2008).
 

Κριτικές:

«Δε χωράει αμφιβολία ότι το Έθνος και τα ερείπιά του θα καταστεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται για τις βαθύτερες κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της ιστορίας της αρχαιολογίας […] Ο Χαμηλάκης μάς δίνει την πλέον οξυδερκή και διεισδυτική ανάλυση του νεωτερικού κοινωνικού πλαισίου της ελληνικής αρχαιολογίας απ’ όσες έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα, παρέχοντας συγχρόνως ένα πολύτιμο υπόδειγμα για όσους σκοπεύουν να επιδοθούν σε ανάλογες έρευνες οπουδήποτε αλλού στον κόσμο».
Neil Silberman, American Anthropologist

 
«Το βιβλίο αυτό πρέπει να γίνει ασμένως δεκτό για τη στέρεη θεμελίωση που παρέχει σε γεγονότα τα οποία τείνουν είτε να αγνοούνται είτε να εκλαμβάνονται ως δεδομένα, τόσο από τους επιστήμονες αρχαιολόγους, όσο και από τα εκατομμύρια των επισκεπτών που συρρέουν κάθε χρόνο στους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας […] Ο Χαμηλάκης επιχειρεί να μας κάνει να δούμε μέσα από νέο πρίσμα το έθνος, τα ερείπιά του, και τη μεταξύ τους σχέση, και το κατορθώνει με εντυπωσιακό τρόπο».
Roderick Beaton, Times Literary Supplement

 
«To Έθνος και τα ερείπιά του κομίζει μια πρωτότυπη νέα φωνή και θεώρηση […] Ο Χαμηλάκης αμφισβητεί από μια νέα σκοπιά τους υπεραπλουστευτικούς διαχωρισμούς μεταξύ νεωτερικού και προνεωτερικού […] Είναι ένας καταρτισμένος συγγραφέας, και η θαυμαστά δομημένη επιχειρηματολογία του αξίζει να τύχει προσοχής […] ενός αναγνωστικού κοινού πολύ ευρύτερου από εκείνο των ειδικών».
Michael Herzfeld, Journal of the Royal Anthropological Institute


Συγγραφέας: Γιάννης Χαμηλάκης
Εκδότης: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

Σελίδες: 384







4.5.13

"ΑΓΙΟ ΦΩΣ": ΤΟ ΠΛΗΡΩΝΟΥΜΕ ΑΚΡΙΒΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΣ "ΦΩΤΙΣΕΙ"

Τα τελευταία χρόνια κάθε Σάββατο πριν την Κυριακή του Πάσχα μεταφέρεται αεροπορικώς στην Ελλάδα το λεγόμενο «Άγιο φως» από την Ιερουσαλήμ και γίνεται δεκτό με τιμές αρχηγού κράτους.
Ανεξάρτητα αν κάποιος είναι πιστός ή όχι αντιλαμβάνεται ότι η αεροπορική μεταφορά του «Αγίου φωτός» είναι μία μη απαραίτητη πολυτέλεια. Η μη αναγκαιότητά της καταδεικνύεται από το γεγονός ότι για πρώτη φορά αυτό συνέβη μόλις το 1988 με πρωτοβουλία ιδιώτη, αφού μέχρι τότε το «Άγιο φως» μεταφερόταν με πλοίο. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας (24-04-2005, http://archive.enet.gr/online/online_te ... d=10118144) ο συγκεκριμένος ιδιώτης είχε αναλάβει τη μεταφορά μέχρι και το 2000 (με εξαίρεση το 1998).
Από το 2002 το Ελληνικό κράτος (και πιο συγκεκριμένα το Υπουργείο Εξωτερικών) ανέλαβε την οργάνωση αλλά και το οικονομικό κόστος της αεροπορικής μεταφοράς του «Αγίου φωτός» με ειδική πτήση και το υποδέχεται με τιμές αρχηγού κράτους στην Αθήνα. Από την Αθήνα το «Άγιο φως» μεταφέρεται πάλι με ειδικές πτήσεις της πολιτικής και πολεμικής αεροπορίας σε διάφορες Μητροπόλεις ανά την Ελλάδα που σημαίνει ακόμα μεγαλύτερη οικονομική επιβάρυνση.
Σε μία περίοδο που ο Έλληνας φορολογούμενος δοκιμάζεται από ανεργία, βαρύτατη φορολογία, συμπίεση του πραγματικού του εισοδήματος, περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, θεωρούμε αδιανόητο να δίνεται έστω κι ένα ευρώ για τη μεταφορά του «Αγίου φωτός» από το Ελληνικό Κράτος και κατ' επέκταση τον Έλληνα φορολογούμενο.
Zητάμε από τα αρμόδια υπουργεία (α. Εξωτερικών, β. Παιδείας, Θρησκευμάτων, Αθλητισμού και Πολιτισμού, γ. Εθνικής Άμυνας, δ. Οικονομικών) να ενημερώσουν τον Έλληνα φορολογούμενο πόσο έχει κοστίσει στο Ελληνικό Κράτος η μεταφορά του «Αγίου φωτός» στην Ελλάδα και η διανομή του στις ανά τη χώρα Μητροπόλεις από το 1988 μέχρι σήμερα. Ειδικότερα για:
1. Το κόστος της ειδικής πτήσης για τη μεταφορά του Υπουργού Εξωτερικών και των άλλων επιβατών της πτήσης προς την Ιερουσαλήμ και πίσω.
2. Το κόστος διαμονής των παραπάνω και άλλα έξοδα διαβίωσης.
3. Το κόστος των αγημάτων και άλλων τελετών και εκδηλώσεων κατά την υποδοχή του «Αγίου φωτός».
4. Το κόστος των ειδικών πτήσεων (με αεροπλάνα της πολιτικής και πολεμικής αεροπορίας) για τη διανομή του «Αγίου φωτός» στις Μητροπόλεις της χώρας.
5. Το κόστος άλλων σχετικών με τη μεταφορά και διανομή του «Αγίου φωτός» εξόδων.
Τέλος ζητάμε την κατάργηση της μεταφοράς και διανομής του «Αγίου φωτός» με έξοδα του Ελληνικού Κράτους.
Από εδώ

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΟΥΡΓΙΕΣ ΑΦΗΣ "ΑΓΙΟΥ ΦΩΤΟΣ"
Το άγιο φως δεν ήταν πρωτότυπη ιδέα των ορθοδόξων ρωμιών ιεραρχών. Υπάρχουν αναφορές προγενέστερων αφών αγίων φώτων από καθολικές καλόγριες στη Γαλλία, αλλά κι από ιερείς αρχαίων ναών, που πλούτιζαν μετερχόμενοι παρόμοιων πρακτικών.

Το άγιο φως της αγίας Ραδεγόνδης
Η Ραδεγόνδη, σύζυγος του βασιλιά της Γαλλίας Κλοταίρου, αγία της Καθολικής Εκκλησίας, έκτισε το 569 μ.Χ. στην πόλη Πικταύϊο (Poitiers) μοναστήρι καλογριών, στο οποίο και μόνασε. Επιθυμούσα να καταστήσει το μοναστήρι αξιοσέβαστο, το στόλισε με πολλά τεμάχια πτωμάτων αγίων (λείψανα), μετακομισμένα από την Ανατολή. Από τον τότε αυτοκράτορα Ιουστίνο έλαβε δώρο μέρος του τιμίου ξύλου. Δεν αρκέστηκε όμως σε αυτά η Ραδεγόνδη, αλλά θέλησε να γίνονται και θαύματα στο μοναστήρι της. Ένα από αυτά ήταν το άγιο φως, το οποίο όμως δεν άναβε Μ. Σάββατο αλλά Μ. Παρασκευή.



Παρόμοιο με το «θαύμα του αγίου φωτός» γινόταν, όχι στην Ιερουσαλήμ από ορθόδοξους πατριάρχες, ούτε το Μ. Σάββατο, αλλά από καθολικές καλόγριες κατά τη Μ. Παρασκευή σε μοναστήρι της Γαλλίας, ύστερα από ιδέα της εικονιζόμενης -με το δικό της «Άγιο Φως» αγίας Ραδεγόνδης, όταν «ουδέ τόνομα ακόμη του Αγίου Φωτός εγνωρίζετο εις την Ιερουσαλήμ ουδ’ εις όλην την Ανατολήν». («Διάλογος περί του Αγίου Φωτός», από τα «Άπαντα» του Αδ. Κοραή του Γ. Βαλέτα, εκδόσεις «Δωρικός».)


Άγιο Φως σε ναό της Αφροδίτης
Ακόμη παλαιότερη μηχανουργία του αγίου φωτός διασώζεται από το ρωμαίο ιστορικό του ε΄αι. μ.Χ. Ζώσιμο. (Ο Ζώσιμος υποστήριζε, ότι η παρακμή της αυτοκρατορίας ήλθε λόγω τιμωρίας των θεών, επειδή οι άνθρωποι εγκατέλειψαν την αρχαία εθνική θρησκεία.) Στο Πρώτο Βιβλίο (κεφ. 58) της «Νέας Ιστορίας» του ο Ζώσιμος ιστορεί με ευλάβεια (ως εθνικός) φαινόμενο σε ναό της Αφροδίτης κοντά στην Ηλιούπολη της Συρίας, όπου εμφανιζόταν πυρ στον αέρα, πότε σφαιροειδές, πότε δε σε σχήμα λαμπάδας. Αναφέρει επίσης, ότι οι ιερείς θησαύριζαν με το χρυσάφι, το ασήμι και τα υφάσματα, που έφερναν οι επισκέπτες του ναού. («Άφακα χωρίον εστίν μέσον Ηλιουπόλεώς τε και Βύβλου, καθ’ ο ναός Αφροδίτης Αφακίτιδος ίδρυται· τούτου πλησίον λίμνη τις έστιν εοικυία χειροποιήτω δεξαμενή κατά μεν ουν το ιερόν και τους πλησιάζοντας τόπους πυρ επί του αέρος λαμπάδος η σφαίρας φαίνεται δίκην, συνόδων εν τω τόπω χρόνοις τακτοίς γινομένων, όπερ και μέχρι των καθ’ ημάς εφαίνετο χρόνων. Εν δε τη λίμνη εις τιμήν της θεάς δώρα προσέφερον οι συνιόντες εκ τε χρυσού και αργύρου πεποιημένα, και υφάσματα μέντοι λίνου τε και βύσσου και άλλης ύλης τιμιωτέρας.»)

Ορισμός του «θαύματος του Αγίου Φωτός»: Κάθε -γήινο- χρόνο στις 12 η ώρα το πρώτο Σάββατο μετά την πρώτη πανσέληνο μετά την γήινη εαρινή ισημερία (Μ. Σάββατο) σε ένα υπόγειο κουβούκλιο μιας πόλης (Ιερουσαλήμ) ενός μικρού πλανήτη (Γη), σε ένα από τα εκατομμύρια ηλιακά συστήματα, ενός από τους άπειρους γαλαξίες, ο δημιουργός -σύμφωνα με τη χριστιανική αντίληψη- του Σύμπαντος ανάβει ένα φως ενάντια στους φυσικούς νόμους, τους οποίους ο ίδιος έχει θέσει.
Το σύγχρονο κράτος της Ρωμιοσύνης μεταφέρει κάθε χρόνο με ειδική πτήση από την Ιερουσαλήμ στην Αθήνα λαμπάδα αναμμένη από εκείνο το φως, την οποία υποδέχεται και της απονέμει τιμές αρχηγού κράτους.

Άγιο Φως σε ναούς της Λυδίας
Ο Παυσανίας στα «Περιηγητικά» του (Βιβλ. 5, 27.5) κάνει λόγο για ναούς της Λυδίας, όπου οι ιερείς άναβαν τα ξύλα για τις θυσίες με αόρατο πυρ. Υπήρχε οίκημα με βωμό με τέφρα, στο οποίο, αφού έβαζε ξύλα και τιάρα στο κεφάλι, έμπαινε ο ιερέας, κι αφού έκανε επίκληση στους θεούς, άναβε χωρίς χρήση πυρός τα ξύλα με περιφανή φλόγα. («Έστι γαρ Λυδοίς επίκλησιν Περσικοίς ιερά εν τε Ιεροκαισαρεία καλουμένη πόλει και εν Υπαίποις, εν εκατέρω δε των ιερών οίκημά τε και εν τω οικήματί εστιν επί βωμού τέφρα· χρόα δε ου κατά τέφραν εστίν αυτή την άλλην. εσελθών δε ες το οίκημα ανήρ μάγος και ξύλα επιφορήσας αύα επί τον βωμόν πρώτα μεν τιάραν επέθετο επί τη κεφαλή, δευτέρα δε επίκλησιν ότου δη θεών επάδει βάρβαρα και ουδαμώς συνετά έλλησιν· επάδει δε επιλεγόμενος εκ βιβλίου· άνευ τε δη πυρός ανάγκη πάσα αφθήναι τα ξύλα και περιφανή φλόγα εξ αυτών εκλάμψαι».)
Από αυτές τις διαχρονικές μηχανουργίες των ιερέων με τις αφές των διαφόρων αγίων φώτων θα κρατήσω τον παραπάνω χαρακτηρισμό του Παυσανία, πως όλα αυτά τα τεχνάσματα είναι «βάρβαρα και ουδαμώς συνετά έλλησιν».
Από εδώ


  
To παραπάνω κείμενο βρίσκεται στο βιβλίο τού Γρ. Καμπούρογλου «Μνημεία της Ιστορίας των Αθηνών», στο οποίο ο εξ Αθηνών πατριάρχης Ιεροσολύμων, Εφραίμ, παραδέχεται και καραγγέλλει, πως το ονομαζόμενο «Άγιο Φώς» δημιουργείται από τούς ανθρώπους και μάλιστα αποκαλύπτει, ότι, επειδή αυτός δεν αρεσκόταν σε τέτοιες «μηχανουργίες», τον καθαίρεσαν. (Διαμαντής Βάγιας).
Από εδώ 

ΟΙ ΦΩΤΟΠΟΙΟΙ, ΤΑ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΨΕΥΔΟΚΑΤΕΒΑΤΑ ΦΩΤΑ ΚΑΙ Ο ΑΓΕΛΑΙΟΣ ΛΑΟΣ 

Ξένοι περιηγητές περασμένων αιώνων περιγράφουν το «θαύμα» της αφής του αγίου φωτός με... τσακμακόπετρες


Η  περίφημη τελετή τής «θαυματουργού» καθόδου τού θείου φωτός από τον ουρανό στο κουβούκλιο του αγίου τάφου αποτελούσε επί αιώνες ένα συναρπαστικό λαϊκό πανηγύρι μέσα στο ναό τής Ανάστασης. Κατά τους μέσους χρόνους, εξ αιτίας τού πνευματικού σκοταδισμού, των φανατισμών και της βασιλείας των δεισιδαιμονιών, η τελετή είχε προσλάβει μορφή λαϊκών παρακρούσεων.

Οι καθολικοί κατηγορούσαν τους ορθοδόξους για ανίερη σκηνοθεσία και βαρβαρότητα. Δεν είχαν, φυσικά, άδικο. Ψευδόθρησκοι κληρικοί εκμεταλλεύονταν επί αιώνες την αμάθεια καi την πίστη των χριστιανών. Αλλά εφευρέτες τού εθίμου υπήρξαν οι ίδιοι οι Φράγκοι. Επί Καρλομάγνου, τα προσοδοφόρα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων είχαν παραδοθεί από τους άραβες τού Ααρούν ελ Ρασήντ στους παπικούς μοναχούς. Ύστερα όμως από τον θάνατο τού Χαλίφη (809) και τού Καρόλου (814), τα οικονομικά προνόμια των φραγκοπατέρων καταργήθηκαν. Τότε ακριβώς οι παπικοί καλόγεροι επινόησαν το ψευτοθαύμα.

Το 1118 ο Σαλάχ ελ Ντήν παραχωρεί τα προσκυνήματα στην Ανατολική Εκκλησία, που κληρονόμησε τη χρυσοτόκο τελετή και αξιοποίησε με τον ίδιο τρόπο την αγαθότητα, την αμάθεια, την ευπιστία και την ευλάβεια των ορθοδόξων. Οι αγιοταφίτες είχαν γίνει μάστιγα, απομυζούσαν τους χριστιανούς και καλλιεργούσαν την πνευματική τύφλωση και εκβαρβάρωση των θρησκόληπτων και απλοϊκών «χατζήδων».


Οι ιεράρχες με το τσακμάκι

Το 1561 ταξίδεψε στην Παλαιστίνη ο Γάλλος κληρικός Doubdan. Τo κεφάλαιο 40 τού χρονικού του (Voyage de la Terre Sainte, contenant une véritable description des Lieux plus consìdérables que notre Seigneur a sanctifié de sa présence, Paris, 1666) αναφέρεται στην περιλάλητη τελετή του Μεγάλου Σαββάτου, που παρακολούθησε ο ίδιος στο ναό της Αναστάσεως. Ο Doubdan γράφει, ότι «οι σχισματικοί ιεράρχες της Ανατολής ανάβουν τη λυχνία του αγίου τάφου με το τσακμάκι».

Όπως αναφέρουν πολλοί αξιόπιστοι συγγραφείς, εξηγεί o  φανατικός καθολικός γάλλος περιηγητής, κάθε χρόνο, κατά τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ οι χριστιανοί προσεύχονται με ευλάβεια, μια ουράνια φλόγα κατεβαίνει, αθέατη στον άγιο τάφο και ανάβει τα καντήλια, όχι μόνο του ιερού αυτού χώρου, αλλά και τα καντήλια όλου του ναού. «Με θαυμασμό και έκπληξη έβλεπαν οι χριστιανοί το ουράνιο φως να πετάει από καντήλι σε καντήλι και να τ΄ ανάβει το ένα υστέρα από το άλλο. Αλλά, όπως βεβαιώνουν άλλοι συγγραφείς, το θαύμα σταμάτησε εδώ και τριακόσια ή τετρακόσια χρόνια.» (Αφελέστατα ο γάλλος κληρικός ισχυρίζεται, ότι το θαύμα σταμάτησε μετά τις Σταυροφορίες, όταν δηλαδή οι Φράγκοι μοναχοί έχασαν τον έλεγχο των προσκυνημάτων τής Ιερουσαλήμ. Γενονός είναι, ότι επί φραγκικού ελέγχου των προσκυνημάτων της Ιερουσαλήμ, κατά τον 8ο αιώνα, ο σουλτάνος της Αιγύπτου και αυθέντης τής Παλαιστίνης, Χακίμ Μπάμρ Αλλάχ, πρόσταξε την κατασκαφή του ναού, όταν οι δυτικοί μοναχοί καθιέρωσαν το θαύμα του αγίου φωτός (Ι.L. Moshem, De Lum Sanct. Sepul. IB΄ σελ. 261).

«Παρ΄ όλα αυτά οι πανούργοι σχισματικοί ανατολικοί ιεράρχες ανάβουν κρυφά τη λυχνία του Αγίου Τάφου με τσακμάκι και αφήνουν να πιστεύουν οι χριστιανοί, ότι το φως κατέβηκε αθέατο από τον ουρανό, ώστε να τρέχουν οι προσκυνητές στην Ιερουσαλήμ από όλα τα σημεία του κόσμου».   

Ακολουθεί μιά πραγματικά συναρπαστική περιγραφή της τελετής και των «αγρίων» εκδηλώσεων των πιστών γύρω από το κουβούκλιο του αγίου τάφου: «Το μεσημέρι τού Μεγάλου Σαββάτου, 27 Απριλίου 1651, μπήκαμε στο ναό του αγίου τάφου μαζί με τέσσερες ως πέντε χιλιάδες άτομα όλων των εθνών. Ανεβήκαμε αμέσως στο θεωρείο της ροτόντας του ναού, για να παρακολουθήσουμε με άνεση την τελετή. Ένα μέρος των γυναικών ανέβηκε στην αρμένικη πλευρά της ροτόντας και οι άλλες αραδιάστηκαν πάνω στις εξέδρες, που είχαν στηθεί γι΄ αυτό το σκοπό λίγο πιό κάτω...

» Όσο περισσότεροι έμπαιναν, τοσο πιό γρήγορα έτρεχαν και τόσο δυνατότερα ξεφώνιζαν, υψώνοντας τα χέρια και λαμπάδες προς τον ουρανό... Οι γυναίκες από την πλευρά τους ξεφώνιζαν θρηνώντας σπαρακτικά κι αναστενάζοντας. Ύψωναν τα χέρια και τα βλέμματα ψηλά κι έκαναν τέτοιες χειρονομίες, που νόμιζες, πως έβλεπαν ν΄ ανοίγουν τα ουράνια και να κατεβαίνει το φως πάνω στις κεφαλές τους. Άλλες τέντωναν τα χέρια τους σαν να το προκαλούσαν ναρθεί κι άλλες έδειχναν σαν να το είδαν, σαν να το άγγιξαν, σαν να το άρπαξαν και το έκρυψαν στον κόρφο τους...   

» Ακόμα και οι άπιστοι (οι τούρκοι φρουροί) χλεύαζαν βλέποντας αυτούς τους βαστάζους και διαπιστώνοντας, πως όλα αυτά είναι παραφροσύνη και απάτη. Αυτό το ωραίο παιγνίδι κράτησε γύρω στις τρεις ώρες. Βλέποντας το πλήθος, ότι ο θεός δεν εισάκουε τις δεήσεις του και ότι το ουράνιο φως δεν εννοούσε να φανεί, άλλοτε παραληρούσε από ιερή έξαρση και οργή κι άλλοτε στεκόταν θλιμμένο και απελπισμένο. Αλλά οι δρομείς, όπως γίνεται με τις επιδείξεις στα πανηγύρια, κεντούσαν το ζήλο των άλλων. Ξεφώνιζαν “Ελέησον” κι αμέσως όλοι μ΄ ένα στόμα ξελαρυγγιάζονταν επαναλαμβάνοντας την κραυγή. Έτρεχαν, έτρεχαν μετά μανίας, αγκομαχώντας, εξαντλημένοι. Κι αν μια στιγμή κόνταιναν ξεψυχισμένοι το βήμα, οι άλλοι ρίχνονταν επάνω τους, τους κυνηγούσαν χτυπώντας τους με σκοινιά και ραβδιά, για να ζωντανέψουν, να τρέξουν πιο ζωηρά, πιο θαρραλέα, πιστεύοντας, πως με τις κραυγές και το σάλο θα εξαναγκάσουν τον oυρανό να στείλει, επί τέλους, το ιερό φως.

» Αλλά το πιο παράξενο, εκείνο που μ΄ έκανε να σαστίσω, ήταν το περιστατικό με τα έξη περιστέρια, που είχαν τις φωλιές τους στο θόλο του ναού. Τρομαγμένα από τη θύελλα της οχλοβοής και το ποδοβολητό άρχισαν να φτεροκοπάνε πέρα δώθε στην εκκλησία. Οι φτωχές κι αθώες γυναικούλες πίστεψαν, πως τα περιστέρια ήταν οι προπομποί του Άγιου Πνεύματος, το μήνυμα, ότι όπου νάναι κατεβαίνει το άγιο φως. Δυνάμωσαν λοιπόν τους αναστεναγμούς και τις δεήσεις, με χειρονομίες τόσο απλοϊκές, που σού ΄ρχονταν γέλια».

Το κουβούκλιο του παναγίου τάφου μέσα στον ναό της Αναστάσεως στην Ιερουσαλήμ, όπου ο πατριάρχης ανάβει εν κρυπτώ το «άγιο φως». Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ξένων περιηγητών των περασμένων αιώνων, το φώς άναβε με τσακμακόπετρα. Στις μέρες μας ίσως ανάβει με zippo, με απλές πάντως μεθόδους· δεν χρειάζονται οι χημικές μέθοδοι, που κάθε χρόνο παραμονές Πάσχα υποστηρίζουν από τηλεοράσεως διάφοροι “ερευνητές”.
Ο αρχιερεύς, τον πυρίτην παίων και ο αγελαίος λαός

Το ψευδοθαύμα του Αγίου Τάφου απασχολούσε επί αιώνες τον χριστιανικό κόσμο: κληρικούς, θεολόγους και λογίους. Υπήρχαν οι σκοταδιστές ιερωμένοι, που υπεραμύνονταν της πανουργίας των αγιοταφιτών, αλλά και θεολόγοι, που στιγμάτιζαν το «θαυματούργημα», επειδή ατίμαζε τη θρησκευτική πίστη και εξαχρείωνε τον απαίδευτο λαό.

Το 1775 ο Ελευθέριος Μιχαήλος ο Λαρισαίος ρωτούσε τον κληρικό Νικηφόρο Θεοτόκη: «Αληθές ή πλάσμα το εν θεοδέγμονι τού Σωτήρος Τάφω κατά την κυριώνυμον του Πάσχα ήμέραν φως;»

Ο Θεοτόκης απαντά, ότι οι αρχιερείς ανάβουν το φως στο κουβούκλιο και δικαιολογεί την εξαπάτηση των πιστών με το φόβο μήπως η αποκάλυψη της αλήθειας εξαγριώσει το τυφλωμένο πλήθος των χριστιανών;

«Ουκ απ΄ ουρανού κατέρχεται, ουδ΄ από του τάφου αναβλύζει, αλλ΄ ο επί την διακονίαν ταύτην ταχθείς αρχιερεύς εν τω λεγομένω εισελθών κουβουκλίω, τον πυρίτην παίων (σ.σ. = κτυπάει), πυρ εξάγει επάνω του ζωοδόχου τάφου, είτα εφάψας τας εν τω τάφω πρότερον τριβείσας λαμπάδας κρατών εξέρχεται και το φως μεταδίδωσιν ως ηγιασμένον τη επαφή και προσαύσει του παναγίου τάφου. Και ο μεν αγελαίος λαός εκ του τάφου το φως ανάβλυσαν νομίζει, ουδείς δ΄ αυτώ τουναντίον ειπείν θαρσεί, δεινόν τι παθείν δεδιττόμενος». (Κ. Διοβουνιώτη, Περί του εν Ιεροσολύμοις αγίου φωτός. (Επετ. Εταιρ. Βυζ. Σπ., τόμ. Β΄, σελ. 3-19, όπου και πραγματεία του Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτου «Περί του Επιταφίου Φωτός»).

 

Αφορισμός των επικριτών του «θαύματος»

Στις επικρίσεις των φωτισμένων της τουρκοκρατίας για το ψευδοθαύμα των αγιοταφιτών, απάντησε το 1727 ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Παΐσιος με αφορισμό:

«Όσοι δε χριστιανοί, ιερωμένοι η λαϊκοί... εμποδίζουσι και αποκόπτουσι με ματαιολόγους φλυαρίας και ψυχρολογίας, ή με κανένα άλλον τρόπον σατανικής απάτης τους χριστιανούς από το να πηγαίνωσιν εις προσκύνησιν του Αγίου Τάφου και να δίδωσιν εις αυτόν έλεημοσύνην και αφιερώματα, και γίνονται αίτιοι, εις αυτούς μεν ζημίας και βλάβης ψυχικής, εις δε τον άγιον τάφον προξενούσι την στέρησιν της ελεημοσύνης των προσκυνητών χριστιανών· οι τοιούτοι αν δεν παύσωσιν εις το έξης από την τοιαύτην των σατανικήν και ολέθριον ανευλάβειαν και απιστίαν και κακοβουλίαν, αφωρισμένοι είησαν κ.λπ.».



Αδ. Κοραής:

«Τα εξ ουρανού ψευδοκατέβατα φώτα»

Ήρθε ύστερα ο Κοραής με τον καταλυτικό «Διάλογο περί του εν Ιεροσολύμοις Αγίου Φωτός» να τους στηλίτευσει θαρραλέα. Ονειδίζει και κατηγορεί τους αγιοταφίτες για αγυρτεία, που δημιουργεί ψυχώσεις με τα «εξ ουρανού ψευδοκατέβατα φώτα» και παρασύρει αντιχριστιανικά και αντεθνικά στρατιές προσκυνητών στο σκοτάδι τής δεισιδαιμονίας. Ένα απόσπασμα του διαλόγου:

Φώτιος: ...Πονηροί και γόητες άνθρωποι, υποκριταί, ψευδολόγοι, πλανώντες τους ανθρώπους με δαιμονικάς διδασκαλίας, πλεονέκται εμπορευόμενοι τους χριστιανούς με πλαστούς λόγους, με μύθους γραώδεις, με ψευδή θαύματα, διά να τρέφωσι τάς καθημερινάς τρυφάς και να πληρώνωσι τάς ηδονάς των... Δεν σε λανθάνει βέβαια πόσαι χιλιάδες προσκυνητών υπάγουν κατ΄ έτος εις την Ιερουσαλήμ και πόσας μυριάδας γροσιών εξοδεύει καθείς εξ αυτών, διά να αξιωθεί να ίδει το άγιον φως.

Καλλίμαχος: Έχεις δίκαιον. Πιθανόν, ότι πολλαί χιλιάδες αργυρίων δαπανώνται ματαίως εις αυτό.

Φώτιος: Πρόσθες και όσας εξοδεύουν οι ταλαίπωροι Γραικοί εις τα σπαρμένα καθ΄ όλην την Ασιανήν και Ευρωπαίαν Ελλάδα μετόχια των Αγιοταφιτών δια την προς το άγιον φως ευλάβειαν.

Καλλίμαχος: Αν προσθέσεις και ταύτα, γίνονται νομίζω πολλότατα εκατομμύρια γροσίων.

Φώτιος: Ω μωρία! Ω τυφλότης! Άρα εσυλλογίσθησαν ποτέ πόσην ζημίαν προξενούν εις το γένος, γενόμενοι εμπόδιον της προκοπής και της ευδαιμονίας των ελλήνων;
Ο Κοραής λοιδωρεί ακόμη και των «χατζήδων» της τουρκοκρατίας την έπαρση και των συμπολιτών τους το θαυμασμό. Πραγματικά το προσκύνημα στον άγιο τάφο, ταξίδι δύσκολο πάντοτε και δαπανηρό, αποτελούσε μέγιστο τίτλο τιμής και ευγενείας. Αμείλικτος και μαστιγωτικός ο Κοραής γράφει στα Προλεγόμενα του Βεκκαρία: «Πώς και αυτόν τον Χατσήν; Επειδή και αυτός εφαντάζετο την προσκύνησιν του αγίου τάφου, ως θρησκευτικήν ευγένειαν κι εκαταφρόνει τον, όστις δεν είχε τέσσαρας ή πέντε χιλιάδες γροσίων να καταχωνεύσει εις των αγιοταφιτών τους φάρυγγας.»
H χρεωκοπημένη Ρωμιοσύνη δεν έχει χρήματα να πληρώσει τις συντάξεις, έχει όμως χρήματα, για να ναυλώνει κάθε χρόνο ειδικές πτήσεις από και προς την Ιερουσαλήμ για την παραλαβή του «αγίου φωτός» και πάμπολλες εσωτερικές πτήσεις πολιτικών αεροσκαφών, μεταγωγικών αεροσκαφών C 130 του Στρατού, καθώς και ελικοπτέρων της Πολεμικής Αεροπορίας, για τη μεταφορά του σε όλα τα απομακρυσμένα σημεία της θεοκρατούμενης βυζαντινής της επικράτειας. Στη φωτογραφία σύσσωμη η θρησκευτική, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία υποδέχεται στο αεροδρόμιο με τιμές αρχηγού κράτους το "άγιον φως".

Η «χειροποίητος μηχανουργία»

με τις τσακμακόπετρες των «φωτοποιών»

Το 1815, ο γραμματέας της αγγλικής πρεσβείας, William Turner, πραγματοποίησε ταξίδι στην Παλαιστίνη. Στις 29 Απριλίου, τη νύκτα του Μεγάλου Σαββάτου, παρακολούθησε στο ναό του αγίου τάφου, στα Ιεροσόλυμα, το περίφημο θρησκευτικό έθιμο του αγίου φωτός:

«Μπήκαμε με δυσκολία στο ναό. Προπορευόταν ο γενίτσαρός μας κρατώντας ένα κουρμπάτσι με πολλά δερμάτινα λουριά. Χτυπούσε από δω κι από κει, μ΄ όλο που δεν υπήρχε ανάγκη, για να μας ανοίξει δρόμο. Ο ναός ήταν κατάμεστος από προσκυνητές και θεατές, το λιγώτερο 7.000. Μάταια προσπαθούσε ο αγάς, που στεκόταν στην είσοδο με 40-50 στρατιώτες, να κράτησει την τάξη χτυπώντας αλύπητα με το βούρδουλα. Μέσα στο χώρο του ναού είχαν στηθεί παζάρια με ψωμιά, λαχανικά, φρούτα, κομποσκοίνια, σταυρούς κ.λπ.. Είδα πολλούς προσκυνητές να παζαρεύουν και να ορκίζονται για ένα παρά σε απόσταση 20 μέτρων από τον τάφο του Χριστού».

Ο γενίτσαρος άνοιξε βίαια πέρασμα ανάμεσα στο πλήθος ως την εξέδρα των ρωμαιοκαθολικών μοναχών, αλλά μαζί εισόρμησαν πολλά τουρκόπουλα, παιδιά τού καδή και τού μουφτή. Κοντά τους τρύπωσαν κι άλλοι λέγοντας πως είναι υπηρέτες τους. Οι μοναχοί δεν μπορούσαν να εμποδίσουν την είσοδό τους, γιατί φοβόνταν μήπως προσβάλουν τις Αρχές. Ο Turner έδωσε μάχη να βρει μιά καλή θέση απωθώντας Τούρκους στρατιώτες και προκαλώντας επεισόδιο.

«Τι θέαμα ήταν αυτό. Οι εξέδρες των ελλήνων και των αρμενίων ήταν γεμάτες γυναίκες, που είχαν τα μάτια στυλωμένα στον άγιο τάφο και σταυροκοπιόνταν αδιάκοπα. Ολόκληρη η εκκλησία και κυρίως το τμήμα γύρω από τον άγιο τάφο ήταν πήχτρα από πιστούς, άντρες και γυναίκες, που κραύγαζαν, έψελναν και πάλευαν σκληρά να ζυγώσουν το Κουβούκλιο, ενώ τούρκοι στρατιώτες τους απωθούσαν χτυπώντας τους με βούρδουλα. Είδα το αυτί ενός προσκυνητή να κόβεται σύρριζα. Ο χώρος πλάι στα παράθυρα κατεχόταν από τους πλουσιότερους προσκυνητές, που πλήρωναν στους έλληνες και τους τούρκους 200 καί 300 τσεκίνια. Μιά γριά είχε εγκατασταθεί στην είσοδο του ναού από το πρωί της Παρασκευής -όπως μου είπε ένας καλόγερος- πληρώνοντας δύο τάληρα. Ένας κενός χώρος είχε δημιουργηθεί γύρω από το Κουβούκλιο κι εκεί οι  προσκυνητές, ο ένας απάνω στους ώμους του άλλου έψελναν τροπάρια. Ομάδες από δέκα ή δώδεκα πιστούς έτρεχαν γύρω-γύρω γκρεμίζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους καί ουρλιάζοντας.

» Οι αρχιεπίσκοποι των ελλήνων και των αρμενίων βρίσκονταν κλεισμένοι από τις 10 στο κουβούκλιο μαζί με ένα τούρκο, πληρωμένο για να βεβαίωσει, πως το φως κατέβηκε με τρόπο θαυμαστό από τον ουρανό ή τουλάχιστον να κρατήσει το στόμα του κλειστό. Πρίν μπουν στο κουβούκλιο έγινε επιθεώρηση και έσβησαν όλα τα καντήλια. Ο τούρκος, όπως έμαθα, είπε, ότι είχαν μαζί τους τσακμακόπετρες. («Χειροποίητον μηχανουργίαν» αποκαλούσε την τελετή του φωτός ο πατριάρχης Ιεροσολύμων, Εφραίμ ο εξ Αθηνών, και τους πρωτοστάτες «φωτοποιούς». Δημ. Καμπούρογλου, Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Αθήνα, 1890, τ. Β΄, σελ. 23).

» Στην αρχή σκέφτηκα πως η φλόγα ήταν φωσφορική, για να μη προκαλεί εγκαύματα. Αλλά, όπως διαπίστωσα ήταν κανονική φλόγα και τα λεγόμενα, ότι δεν καίει ήταν παραμύθια των φανατικών».   

Η κωμικοτραγική ωστόσο τελετή, που προκαλούσε την οργή ή τη θυμηδία του περιηγητή μας δεν ήταν εφεύρημα των ελλήνων. Δυτικοί χριστιανοί είχαν σκηνοθετήσει το «θαύμα» πριν από δέκα περίπου αιώνες. Οι έλληνες το κληρονόμησαν με αγαλλίαση, όταν διαδέχτηκαν τους παπικούς στους Άγιους Τόπους. «Αυτή η ευσεβής απάτη», γράφει ο Gibbon, «που πρωτοεπινοήθηκε κατά τον θ΄ αιώνα, ενισχύθηκε ευλαβικά από τους Λατίνους σταυροφόρους και τώρα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο από τον ελληνικό, αρμενικό και κοπτικό κλήρο μπροστά στους εύπιστους πιστούς, για δικό τους όφελος και για όφελος των τυράννων τους» (The history of the decline and fall of the Roman Empire, Philadelphia, 1868, τ. Ε΄, σελ. 530.)

Δεν χρειαζόταν να δωροδοκηθεί ο Τούρκος «για να κράτησει το στόμα του κλειστό». Η τουρκική εξουσία είχε το ίδιο και μεγαλύτερο από τον κλήρο συμφέρον να διαιωνισθεί η τελετή του αγίου φωτός. Αποτελούσε ευλογία, πραγματικό «θαύμα» για την οικονομία τού τόπου, καθώς συνέρρεαν κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ χιλιάδες χατζήδες από όλο τον κόσμο. Όλοι αυτοί οι προσκυνητές κουβαλούσαν χρυσάφι.

« Ώρα 2 μπήκε ο διοικητής με τους γραμματικούς και τους υπηρέτες. Οι στρατιώτες κατέφυγαν στην πιό σκληρή βία, για να ανοίξουν πέρασμα. Πήρα θέση στη φράγκικη εξέδρα, όπου είχε τοποθετηθεί ένας κομψός σοφάς. Δύο και πέντε άρχισε η ελληνική πομπή γύρω από το κουβούκλιο. Μέτρησα 37 παπάδες εκτός από τον επίσκοπο, τούς μοναχούς και τις καλόγριες. Έκαναν τρεις φορές το γύρο του κουβουκλίου ψάλλοντας μεγαλόφωνα.

» Καθώς ζύγωνε η στιγμή το πλήθος αναταρασσόταν όλο και πιό πολύ και χυμούσε κατά κύματα προς τα παράθυρα του κουβουκλίου. Ούτε οι προσπάθειες των Τούρκων στρατιωτών και εκείνων που είχαν εξασφαλίσει τις προνομιακές θέσεις μπορούσαν να τους απωθήσουν με όλες τις βλαστήμιες, τους γρόθους και τα λακτίσματα, που επιστράτευαν. Τέλος, στις 2 και 20, η φλόγα πρόβαλε από το παράθυρο του Κουβουκλίου. Μιά τρομερή μυριόστομη κραυγή ενθουσιασμού αντήχησε στο ναό. Μόλις φάνηκε το φως, ένα παιδί, που βρισκόταν πλάι άρπαξε τη λαμπάδα κι άρχισε να τρίβει τη φλόγα στο πρόσωπο του, στο λαιμό, στο κεφάλι με τόση ορμή, που την έσβησε με αποτέλεσμα να ξυλοφορτωθεί από τους διπλανούς του. Οκτώ φορές έδωσαν τη φλόγα από το παράθυρο. Και καθώς όλοι οι πιστοί κρατούσαν στα χέρια δέσμες από τέσσερες, έξη, οκτώ ή δώδεκα λαμπάδες, ανάλογα με το πουγγί τους, σε δέκα λεπτά ολόκληρος ο ναός φωτοβολούσε, φλεγόταν. Πέντε λεπτά αργότερα όλα σχεδόν τα κεριά είχαν σβήσει.

» Αλλά τι ενθουσιασμός! Οι άντρες έσερναν τη φλόγα πάνω τους, στις σκούφιες, στα χερομάντηλα, σταύρωναν το πρόσωπο τους με βαθειά ευλάβεια κιι απίστευτη ταχύτητα. Οι γυναίκες άνοιγαν τον κόρφο τους κι έκαναν το ίδιο. Μόλις καίγονταν λίγο οι λαμπάδες τις έσβηναν και τις έπαιρναν στο σπίτι σαν ιερά κειμήλια. Ειδικοί αγγελιαφόροι, εφοδιασμένοι με φανάρια, περίμεναν στην είσοδο, για να μεταφέρουν το φως στα μοναστήρια της Βηθλεέμ, της Νεκρής θάλασσας κ.ά..

» Όταν έσβησαν τα κεριά ένα σύννεφο καπνού απλώθηκε μέσα στο ναό έτσι, που δεν έβλεπες τίποτα μπροστά σου. Ύστερα από την τελετή η τουρκική φρουρά εγκαταστάθηκε μπροστά στην είσοδο του κουβουκλίου κι όσοι πιστοί ήθελαν να μπουν για να προσκυνήσουν έπρεπε να πληρώσουν κατά τις δύο πρώτες μέρες 80 ως 100 πιάστρα και την τρίτη 10 ως 20».

Ο Turner κατόρθωσε να βγει από το ναό στις 4 το πρωί, γιατί υπήρχε μια μόνο πόρτα και κείνη πολύ χαμηλή.
Από εδώ