ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Μέσα στο νόμο της κυκλικής εξέλιξης και των ιστορικών ρυθμών, η εναλλαγή κλασικών και μεσαιωνικών εποχών είναι κάτι το φυσικό. Όταν λέμε ότι η Ιστορία είναι κυκλική και επαναλαμβάνεται, δεν εννοούμε ότι τα συμβαίνοντα γεγονότα σήμερα είναι όμοια με των προηγούμενων ιστορικών περιόδων. Αυτό που επαναλαμβάνεται είναι η δομή, όπως η μελωδία ενός κομματιού, που σ’ όποια κλίμακα κι αν παιχτεί αναγνωρίζεται με ευκολία. Εφόσον το σύμπαν είναι σφαιρικό, τίποτε μέσα του δεν μπορεί να είναι ευθύγραμμο έως το άπειρο.

Εδώ και μερικές δεκαετίες πολλοί ερευνητές της ιστορίας και των επιστημών έχουν επισημάνει ότι ο «δυτικός» λεγόμενος πολιτισμός έχει ήδη εισέλθει στην ιστορική φάση ενός νέου Μεσαίωνα. Πρώτος ο N. Berdiaeff, το 1933, ανάγγειλε την αναπόφευκτη άφιξη του νέου σκοταδιστικού μεσαίωνα στα επόμενα χρόνια, με το έργο του «Ο νέος μεσαίωνας».*
Ποια είναι όμως η έννοια του μεσαίωνα; Είναι ένα μεταβατικό στάδιο κάμψης ανάμεσα σε δυο κορυφές πολιτισμού. Στη διάρκεια της ιστορίας, σε πολλές χώρες του κόσμου, υπήρξαν πολλοί μεσαίωνες. Γνωστότερος είναι ο δυτικός πρόσφατος μεσαίωνας της Μεσογειακής λεκάνης, από την πτώση της Ρώμης ως την εδραίωση της Αναγέννησης. Προϋπήρξε, βέβαια, ο ελληνικός μεσαίωνας, από την πτώση της Τροίας ως το «χρυσό» αιώνα της Αθήνας.
Οδεύει λοιπόν ο δυτικός πολιτισμός προς ένα νέο μεσαίωνα; Είναι δυνατόν ο σημερινός πολιτισμός να καταρρεύσει από μια μεγάλη κρίση; Μπορεί αυτό να συμβεί στον 21ο αιώνα; Ένα είναι βέβαιο: όλα όσα γεννιούνται είναι υποταγμένα στο θάνατο ή σε μια ριζική μετάλλαξη. Γι’ αυτό κι όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί του παρελθόντος πέθαναν, αφού έφτασαν στην κορύφωση της έκφρασής τους. Πολλά στοιχεία του πολιτισμού, όπως η έλλειψη ή το κενό εξουσίας, η ανασφάλεια -πνευματική, ψυχολογική και ηθική- ο κοινωνικός διαμελισμός, η ηθική παρακμή και η οικονομική κρίση, η έλλειψη ορισμών και ευθυνών, η απώλεια του νοήματος της γλώσσας και των λέξεων, οι κλιματολογικές αλλαγές που προκαλεί ο βιασμός της φύσης, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά σημάδια του νέου μεσαίωνα, προς τον οποίο όχι μόνο βαδίζουμε, αλλά έχουμε ήδη μπει, μετά τους δύο τελευταίους παγκόσμιους πολέμους.
Σύμφωνα με αναλύσεις ερευνητών, ιστορικών και μελλοντολόγων, αυτή τη φορά ο μεσαίωνας θα επεκταθεί σε παγκόσμια κλίμακα, γιατί η ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας έχει καταστήσει τον πολιτισμό μας πλανητικής εμβέλειας. Μπορούμε να μάθουμε τι συμβαίνει π.χ. αυτή τη στιγμή στη Μαδρίτη ή στην Αγκόλα, αλλά δε γνωρίζουμε τι γίνεται στην πόλη μας ή στη διπλανή μας πολυκατοικία. Σήμερα λείπει η ανθρωπιά, γιατί ο άνθρωπος έχει ξεπέσει σε ένα απλό νούμερο καταλόγου και σε μηχανή παραγωγής χρημάτων…
Η κατάρρευση του πολιτισμού, που δεν είναι μακριά, δε χρειάζεται να συμβεί μέσα από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα ή μια εκτεταμένη οικολογική καταστροφή, όπως αυτή με την καταστροφή του όζοντος στην ατμόσφαιρα. Μπορεί να συμβεί και μόνη της, μέσα από κρίσεις αξιών, οικονομικές κρίσεις, κατάρρευση κοινωνικών και πολιτικών θεσμών, δηλαδή από καθαρά ανθρώπινους παράγοντες
Σ' αντίθεση με τα παραπάνω, στον κόσμο επικρατεί η ψευδαίσθηση ότι βρισκόμαστε σε τεχνολογική και επιστημονική άνοδο και σε μια πολιτιστική άνθηση, μακριά από μεσαιωνικές καταστάσεις. Αυτό είναι λάθος. Αν προσέξει καλά κανείς θα διαπιστώσει ότι η πρόοδος αυτή είναι ανώφελη και στηρίζεται σε εύθραυστες βάσεις. Σε όχι πολύ μακρινό διάστημα ο πολιτισμός μας θα οδηγηθεί σε αδιέξοδο και η κατάρρευσή του θα προκαλέσει αναπόφευκτα ένα νέο και ίσως χειρότερο μεσαίωνα, που θα σημάνει το τέλος του κόσμου, του δικού μας.
Αλλ’ ας μην είμαστε απαισιόδοξοι. Μετά το χειμώνα έρχεται πάντα μια άνοιξη και μετά από κάθε Μεσαίωνα έρχεται η Αναγέννηση και μαζί μ’ αυτή, ένας νέος και καλύτερος κόσμος με νέους και καλύτερους ανθρώπους!

*Nicolas Berdiaeff, "Ο νέος μεσαίωνας" (Das Neue Mittelalter), Μετάφραση: Πρ. Αντωνιάδης, Έκδοση: Π. Πουρναράς, Θεσ/νίκη 1987